جان مینارد کینز در آغاز جنگ جهانی اول جوانی 32 ساله بود که بعنوان اقتصاددان در خزانه‏داری دولت بریتانیا خدمت می‏کرد. پس از پایان جنگ و شکست آلمان در سال 1919، کینز عضو هیات مذاکره کننده در کنفرانس ورسای برای انعقاد پیمان صلح شد. کنفرانس ورسای امپراطوری اتریش-مجارستان را تجزیه کرد، لهستان را از آلمان جدا کرد، تجهیزات ارتش آلمان را به طرف‏های پیروز تحویل داد و بالاخره غرامت سنگین 40 میلیارد دلاری (به دلار آن وقت) را به آلمان تحمیل کرد. کینز در حالی که هنوز کنفرانس ادامه داشت از تصمیمات غلط اقتصادی رهبران آن مایوس شد و از عضویت در هیات نمایندگی بریتانیا استعفا داد. پس از آن وی وقت خود را صرف نوشتن کتاب پیامدهای اقتصادی در زمان صلح کرد که بلافاصله پس از انتشار تاثیر گسترده‏ای از خود بجا گذاشت. کینز معتقد بود کنفرانس ورسای تعهداتی برای آلمان ایجاد کرده است که نتیجه‏ای جز فروپاشی اقتصادی آلمان و کل اروپا نخواهد داشت.

اکنون زمانی گذشت و دهه 30 فرامی‏رسید. ملت آلمان از مصیبت بزرگی که در جنگ جهانی اول درست کرده بود پشیمان بود و صادقانه می‏کوشید غرامتها را پرداخت کند. با اینکه بخشی از غرامت‏ها بصورت جنسی و در قالب کالاهایی مثل زغال‏سنگ و غیره پرداخت می‏شد اما بیشتر آن می‏بایست نقدی صورت می‏گرفت. برای پرداخت نقدی نیز می‏بایست آلمان دارای مازاد تجاری با خارج از کشور باشد تا بتواند این مازاد را به پرداخت غرامت تخصیص دهد. این در حالی بود که اقتصاد آلمان در اثر جنگ نابود شده بود و نه تنها مازاد تجاری وجود نداشت بلکه کسری نیز در میان بود. دولت آلمان مالیات‏ها را افزایش داد و سرانجام در موعد سررسید غرامت‏ها مجبور به وام‏گیری شد. فشار وام‏های خارجی و یک سلسله رویدادهای زنجیره‏ای منجر به بروز «ابرتورم» بزرگ در تاریخ آلمان شد. مردم در آلمان به خاک سیاه نشستند، قیمت‏ها در اوج تورم ساعت به ساعت بالا می‏رفت. اتریش نیز گرفتار تورم شدیدی شد (گالبرایت، سیری در اقتصاد معاصر) ..... سرانجام در سال 1932 پس از شکست‏های مکرر اقتصادی دولت‏های آلمان، هیتلر به قدرت رسید. هیتلر در اولین اقدام بازپرداخت غرامت‏های جنگ جهانی اول را قطع کرد. وی سپس به رشته اقداماتی در زمینه قیمت‏گذاری و منع واردات دست زد که اوضاع اقتصادی کشور را بهبود داد. بسرعت رکود اقتصادی آلمان به پایان رسید، ابرقدرت انتقام‏جو دوباره بیدار شده بود. هیتلر با یک حرکت سریع لهستان را اشغال کرد، معاهده ورسای نقض شده بود، اینک جنگ جهانی دوم آغاز میشد.

چند ماه پیش عبدالعزیز حکیم که گویا وفاداری‏اش به ایران بیش از منافع ملت عراق است اعلام کرد که عراق موضوع بازپرداخت غرامت جنگ تحمیلی را در دستور کار قرار خواهد داد. این در شرایطی است که عراق همین حالا هم در اوج بدبختی خود قرار دارد. شیرازه عراق بعنوان یک ملت از هم پاشیده است، تلفات بزرگ در جنگ‏های متوالی و تحریم‏ها (چند صد هزار در جنگ با ایران، نیم میلیون در تحریم‏ها و نیم میلیون در دوران اشغال) می‏رود که از عراق یک ملت به لحاظ تاریخی شکست‏خورده مانند ملل آفریقایی پس از برده‏داری بسازد. البته رفسنجانی بلافاصله پس از اظهارات حکیم اعلام کرد که اکنون زمان مناسبی برای طرح بحث غرامت نیست. اگر اکنون ایران بخواهد طلب خود را از عراق بگیرد چاره‏ای ندارد جز اینکه لقمه را از دهان فقیرترین اقشار عراق برباید. مبالغ اندکی که حاصل از صادرات نفت عراق است می‏بایست به مصرف واردات کالاهای ضروری مصرفی و سرمایه‏گذاری‏های اضطراری برسد. عراق برخلاف ایران در طول جنگ تمام نیروی اقتصادی‏اش را صرف جنگ کرد و در زمینه تولیدات غیرنظامی بشدت عقب ماند. پس از آن نیز بلافاصله با تحریم‏های شدید بین‏المللی که هدفش بیشتر قدرت‏نمایی آمریکا در نظم نوین جهانی بود کوچکترین امکانی برای بازسازی اقتصاد خود نداشت و اکنون نیز جریان فرار سرمایه‏ها و نیروی انسانی از این کشور بدلیل ناامنی بسیار شدید است. عراق جدید برای ما یک بمب ساعتی است. البته تاریخ به ما در این زمینه تذکر داده است. زمانی که ایران و عراق قطعنامه صلح را پذیرفتند، کشورهای عربی که وام‏های کلانی در طول جنگ در اختیار عراق قرار داده بودند تا از پیروزی ایران جلوگیری شود خواستار بازپرداخت بدهی‏ها شدند. این درخواست‏ها حتی از سوی کشور کوچکی چون کویت که بقولی استان نوزدهم عراق محسوب می‏شد شدت گرفت و حاصل آن چیزی نبود جز ورود عراق به جنگ خانمان‏سوز دیگری برای پاک کردن صورت حساب‏ها. وگرنه چگونه می‏شد عراقی که زخم‏های عمیقی از جنگ قبلی بر تن داشت بفاصله یک سال جنگ بزرگ دیگری را آغاز کند؟ آیا همه چیز را باید به حساب دیوانگی صدام حسین و توطئه آمریکا گذاشت؟

ایران شایسته است بخشودگی کامل غرامت جنگ را به مناسبت سقوط دیکتاتور عراق اعلام کند. این امر می‏تواند منجر به تزریق روحیه و امید به ملت مظلوم عراق در مقطع حساس کنونی بشود. از سوی دیگر اکنون دیگر غرامت 200 میلیارد دلاری برای ما ارزش چندانی ندارد چرا که ارزش دلار هر 16 سال یکبار نصف می‏شود و اگر قرار باشد چند دهه دیگر هم برای این بازپرداخت صبر کنیم از نظر مالی ارزش آن بمراتب کمتر نیز خواهد شد. در حالی که ملت فقیر عراق اکنون نیاز شدیدی به همین مبالغ اندک دارد. فراتر از بخشودگی بدهی‏ها، شایسته است ایران همانند آمریکا پس از جنگ دوم جهانی کمک‏های بلاعوض گسترده‏ای را در اختیار عراق قرار دهد تا به احیای اقتصادی آن کمک کند. این کمک‏ها می‏تواند در قالب خرید مواد اولیه و ماشین‏آلات دوباره به ایران بازگردد و باعث افزایش اشتغال در ایران شود یا با اجرای طرح‏های موفق کشاورزی همچون خرید تضمینی محصولات کشاورزی در عراق مستقیما به فقیرترین اقشار این کشور کمک کند. شکوفایی اقتصادی عراق در بلندمدت بازار گشترده‏ای برای محصولات ایرانی بوجود خواهد آورد که سود ناشی از آن بمراتب بیشتر از غرامت جنگی توام با نفرت از ایران خواهد بود.